از تخم مرغ تا دانشگاه گندی شاپور

دیروز برای درست کردن کوکوی سبزی به سوپر رفتم و دیدم که هر دانه تخم مرغ شده 700 تومان . خریدم را انجام دادم و با سر افکنده از قیمت تخم مرغ خیلی زود به خانه برگشتم و در راه برای نیاکان و گذشته ای که از دست رفته افسوس خوردم . افسوس بر این شور بختی و نمی دانم چرا یاد دانشگاه گندی شاپور در من تازه شد

گندی شاپور که عربها آن را جندی شاپور گفته اند در1800 سال پیش به دست شاپور یکم ساخته شد و جمله بسیار ارزشمند " دانش برتر از ثروت و شمشیر است " بر روی سر در آن حجاری شده بود

دانشگاه گندی‌شاپور که آن را جُندی‌شاپور نیز می‌خواندند، یکی از آثار به جای مانده از سلسله ساسانیان است که با حدود 18 سده قدمت از باستانی ترین بناهای خاورمیانه محسوب می شود.

شاپور یکم که در سال 242 میلادی در تیسفون تاج ‌گذاری کرد پس از شکست امپراتوری روم ،والرین (والریانوس) در پیرامون  شهر اُدِسا ،والرین و سربازان رومی را که  اسیر شده بودند را به شمال خوزستان منتقل کرد و دستور ساخت شهری شبیه انطاکیه در جنوب غربی ( فرودست باخترین ) ایران داد و در ساخت این شهر از کارگران و هنرمندان روم و یونان بهره گرفت و شهری زیباتر از انطاکیه به نام گندی شاپور ساخته شد.

گندی شاپور که سپس  به جندی ( معرب شد  چون عربها نشانه (حرف) گ نداشتند ) شاپور شهره گردید آمیختگی (تلفیقی) از مهرازی (معماری)  شهر آبادی ها (تمدن‌های) دوره باستان است. این شهر بر روی چگونگی (اصول) مهرازی (معماری) یونانی به ویژه روش مهرازی  هیپوداموس بوده است.

  و شکل گرفته بود از مستطیل (چهارگوش بلند)  شهرسازی با خیابان‌های وگسترده  و مستقیم و چهارراه‌های هم اندازه و راست  و کوچه‌‌های هم راستا( موازی) که بناها نیز یک مرتبه ( طبقه )  و گاهی 2 یا 3 رتبه  بوده‌اند.

شهر گندی ‌شاپور به شکل یک چهارگوش بلند  همانند شطرنج و دارای چندین خیابان دراز و کشیده  (طولی ) و چندین خیابان پهنا دار  ( عرضی )بوده و خیابان‌ها یکدیگر را می بریدند ( قطع می‌کرده‌اند) ، به گونه‌ای که شهر شباهتی به یک رویه ( صفحه) شطرنج داشته است.

.

شهر گندی شاپور پس از نزدیک به 10 سال که از بنایش گذشت مانند یک شهر بزرگ بازرگانی ( تجاری)  ، داد و ستد شد و افزون بر  شکوفایی (رونق) و کار زیاد و رفت آمد بسیار( تحرک) در شهر، در بیرون شهر در کشتزارها (مزارع)، نیشکر و گندم و جو کاشته  می‌شد که به دست  بازرگانان به سراسر ایران فرستاده می‌شد. آوازه شکوفایی ( رونق) بازرگانی  در شهر گندی شاپور به شهرهای همسایه (مجاور) و حتی به میان رودان ( بین النهرین)  ، سوریه و لبنان رسید که در سبب رهسپارش شدن گروه بیشماری  کارگر و کارفرماهای بسیاری به سمت گندی شاپور   شد .

پس از رشد و شکوفایی (رونق) شهر، شاپور یکم  ساخت بنایی  را آغاز کرد که  آن را نخستین دانشگاه بشر می دانند.

او مردمان توانمندی  به سرتاسر جهان باستان گسیل کرد تا کتابهای ایرانیان که از دوره اشکانیان و سلوکیان به دیگر سرزمین‌ها رفته و در ایران وجود نداشتند گردآوری کنند و گروه هایی از  برگردان کننده ها (مترجمان) را برگزید تا این کتابها را برگردان نموده  و در کتابخانه بزرگ گندی شاپور نگهداری کنند تا در دسترس دانش پژوهان باشد.

شاپور یکم با بهره ‌برداری از دانش‌های موبدان به ویژه در دانش پزشکی، از دانشمندان سریانی ، یونانی ، مصری و یهودی همچنین از چند دانشمند چینی و هندی نیز بهره ‌مند شد.

او از موبدان سراسر ایران دعوت رسمی کرد تا به گندی شاپور آیند و در جنبش فرهنگی و دانشی  موجود شرکت کنند، به همین روی  ده‌ها دانشمند و آموزگار از خراسان و پارس به گندی شاپور رسیدند و در یک هم ‌زیستی فرهنگی با دانشمندان غیرایرانی همگام و همداستان شده و همگی با هم به یک جنبش بزرگ که پیشتر از آن در هیچ کجایی پیشنه ای نداشت ،  دست زدند.

‏پس از آماده شدن و رشد دانشگاه و در کنار آن بزرگترین کتابخانه جهان باستان، می گویند شاپور در اعلامیه‏‎ای که در سراسر ایران و کشورهای غیر ایرانی منتشر کرد اعلام داشت 'درب دانشگاه گندی شاپور بر روی همه مردم سرزمین من و بر روی هر کس که شور و شوق دانشوری و دانش‏‎پژوهی در سر داشته باشد، گشوده است. همه مردم می‎توانند به دانشگاه گندی شاپور بیایند و جان و دل را با نور دانش و  هنر و فلسفه و دیگر دانشهای روز روشن کنند

بی‎ گمان  این پیام خردمندانه در آن روزگار تیره ‌و ‌تار که دانش‎پژوهان و دانشمندان را در کشورهای دیگر بخصوص سرزمین روم به زنجیر می‏‎کشیدند پیامی بسیار نوید بخش و شگفت‌آور بوده است. بر سر در دانشگاه گندی شاپور نوشته بود"دانش و آگاهی  برتر از ثروت و شمشیر است".

کتابخانه دانشگاه جندی شاپور

همانگونه که در کتابهای تاریخی آمده  این کتابخانه 259 اطاق بزرگ داشته که در همه آن‎ها کتاب‎های پهلوی ، سریانی ، هندی و یونانی نگهداری شده است.

همچنین گفته می شود : دنیا از گذشته های دور تا کنون هرگز مانند کتابخانه این دانشگاه را به چشم ندیده است .

 چرا که  این دانشگاه بزرگ و گسترده  و کتابخانه بزرگآن ،   جایگاه رویارویی و هم اندیشی  ، اندیشه‎های هزار رنگ  ، دانشمندان و هنروران و دین‎پروران بوده و به تمام معنی یک دانشگاه مترقی و آزاد به شمار می‎رفته است.

دانشگاه گندی شاپور گذشته از آن که مرکزی بزرگ برای گسترش  و تعلیم دانش‎های گوناگون زمان، مانند پزشکی ، داروسازی ، داروشناسی ، دامپزشکی ، ستاره شناسی ، ریاضیات ، فلسفه ، حکمت ، الهیات و موسیقی بوده است، مرکز آموزش و گسترش و آموزش  صلح ، برابری و برادری نیز بوده و هزاران ایرانی ، هندی ، یونانی ، رومی و سریانی در کنار هم در آن‎جا برای هدفی واحد تلاش و کوشش می‎کردند.

گفته می شود پنج سال پس از  شکل گرفتن این  دانشگاه، هزاران دانشجو و استاد خارجی به سوی شهر گندی شاپور روی آوردند و شمار دانشجویان این دانشگاه به بیش از پنج هزار تن رسیده است.